Skip to main content

Catatan Kajian Gus Baha | Kaifiyah dan Memaknai Sholat




Ngendikane Kanjeng Nabi Muhammad Shollalohu ‘alaihi wa sallam niku teng hadits shohih, mutawattir niku, 

الصلاة خير موضوع فمن استطاع أن يستكثر فليستكثر

قال الحافظ ابن حجر العسقلاني:
حديث الصلاة خير موضوع فمن شاء استقل ومن شاء استكثر


ِِAsh sholatu khoirun maudhu un. 
Fa aktsir au aqill

Jadi sholat itu yang sudah kebaikan bawaanya dulu. Jadi sudah bawaanya sholat itu kebaikan. Maudhu itu sesuatu sing asli, pokok e sholat iku mesti apik e. Sebab itu ngendikane Kanjeng Nabi, cek kowe iku ngekeh2 no jumlah e sholat, cek jumlahe sitik. Dalam konteks, artine sholat fardhu karuan nggih, kaifiyahe karuan, aturane karuan. Terus sholat niku wonten disebut an naflul mutlak, atau sunnat mutlaqoh. 

An naflul mutlak atau sunnah mutlaqoh itu pantanganya hanya tiga. 
  • Gak boleh ba’da subuh hatta tathlu’asy syamsu (sampai srengenge mletek). 
  • Gak oleh pas waktu zawal, nggih niku antarane 12 lima menit, wes pokok e meh dzuhur niku mboten angsa. Jenenge waktu nopo? Zawal. 
  • Terus nomor tigo, ba’dho ashar nganti slurupe srengenge. 

Larangan tiga sholat ini, bisa dibatalkan kalau ada sebab yang muqorrin. Misalnya bar ashar kok onok wong mati? Berarti kita angsal sholat nopo? Janazah. Utowo kowe bar subuh, mlebu masjid terus kowe nduwe wudhu, iku onok ulama sing ndarani tetep sholat tahiyat nopo? Masjid. Mergo sebab dukhulul masjid. Jadi hanya ada pantangan niku wau. 


Niki rungokno tenan, lha terus yang menjadi kontroversi ulama ngantos sakmangke niku mulai kaifiyah, kados traweh. Wes ora usah tersinggung, niki ilmu nggih. Teng riwayat2 bukhori muslim, nabi itu lek witir itu 9 roka’at. 

لم يقعد من هنّ في اخرهنّ الا واحدة
Lam yaq’ud min hunna fi akhirihinna, illa wahidah

Jadi nabi itu pernah sholat witir itu 9 roka’at gak duduk sama sekali, muk terakhir duduk, pas ke 9, terus salam. Nah Sebagian Riwayat niku, nabi memotong sholat. Sholatul laili matsna matsna. Sehingga Ketika ada sholat tarawih yang empat roka’at tanpa tasyahud, sebetulnya secara fekih pasti kita sepakat sah. Karena kalua 4 roka’at tanpa tasyahud pertama, kenapa kita katakana sah? Karena nabi malah pinten? 9, luwih seru to nggih. Mboten niki karena jadi kontroversi. Dan ndak satupun ulama di dunia yang mengatakan tasyahud awal itu wajib. Sampeyan yakin tasyahud awal niku wajib nopo sunnat? Sunnat. Artinya khasnya hukum sunnat itu gimana? Kalau ditinggalkan tidak? Batal. Berarti misale ono traweh 4 rokaat berturut2, berarti tidak masalah wong ditinggalkan ditinggal tasyahud awal yang kita yakin itu hanya sunnah. Tapi wong dasare gak cocok, iku didadekno masalah. Dalile opo? Dalile racocok. Sing ndarani masalah, padahal ndarani tasyahud awal iku? (sunnah). Kowe sholat dzuhur, tasyahud awal sunnah opo wajib? (sunnah). Lak sunnah iku khase opo? Ditinggal batal opo ora? Mboten. Tapi lak ra cocok yo batal, nah hukum kok onok cocok ra cocok. 


Sholat Witir
Traweh itu yang kontroversi, niki teng kitab majmu’ karangane imam Nawawi. Niku akal2 ane tiyang2 niku wau. Kulo nganti sakniki kan mboten nate ngimami, tapi tak kandani imam2 niku wau, wes Pokok e kowe niat ngakali Pengeran, lah pengeran mbok akali yo ora kenek. Ngeten, niki dawuhe Imam Asy Syafi’i, traweh niku kalau terakhir pinten? 3 roka’at nggih. Kan dua roka’at dulu. Lalu yang pas dua roka’at itu yang witir. Yang dua rokaat itu sampeyan niate witir? (witir). Setelah dua roka’at sampeyan salam gak? Salam. Itu menjadi sholat teraneh di dunia, karena kowe muni witir, tapi jumlahe dua. Dados niku sholat teraneh di dunia. Mboten gus, maksud kulo niku telu, tapi loro disek. Nah berarti kowe kudu nerangno Pengeran, Pengeran kudu kok jelasno disek, Gusti ini, dua sementara lho, nanti ada …. Karena kalau Tuhan gak kamu kasih penjelasan, akan aneh kan? Disebut witir, tapi rokaatnya? dua. Maka niatnya Gusti ini cicilan witir, sehingga jangan Engkau kira dua, tapi ini tiga. Makanya setiap bilalnya kan bilang...

....صلوا سنة ركعتين من الوتر


Jadi diumumkan, sholatlah dua roka'at, tapi yang satu paket dengan cicilan witir. Karena sekali anda bilang itu witir, berarti anda bohong, kan itu nyatanya dua roka'at. Tapi kritiknya Imam Asy Syafi'i, ini kan lucu, Imam Asy Syafi'i yang Imam kita itu mengkritik, itu sholat aneh kalau begitu. Sholat itu kalau sudah salam, itu dianggap sholat mustaqillah (sholat yang mandiri). Gak bisa, kok sholat berta'alluq dengan sholat setelahnya. Sholat itu kalau sudah dimulai takbir, dan di akhiri salam itu sudah selesai, dan menjadi sholat yang mandiri. Gak bisa sholat yang mandiri ini, ngko nasibku ngenteni yang satu ini. Sholat lek wes selesai, yo selesai. Sebab itu, kalau witir lek wes gak risiko yo, rong roka'at langsung tasyahud awal (kados mirip maghrib). Tapi itu masalahnya gak populer juga, nah itu. Akhire diakali niku wau...

....صلوا سنة ركعتين من الوتر

Kalau diterjemahkan, sholatlah kalian, paket witir, tapi genap disek. Tapi sementara Gusti, bingung, bingung.  Coro Pengeran ra Pengeran yo bingung tenan ngadepi.... Makanya itu lek coro kulo, wes ora usah dijerok2no, yo wes ngono iku. Dadi barang kliru, mugo2 yo disepuro Pengeran. Dadi lak sholat, lak coro sayyidina Utsman itu memang beliau bilang, dua roka'at itu berdiri sendiri, karena itu sholat setiap roka'at selesai, setelah salam itu selesai. Nanti yang witir ya satu itu.  Makanya dua itu rausah ono witir2 an coro Sayyidina Utsman. Mergo Kanjeng Nabi dawuhe, 

wa autir bi wahidatin

kemudian sholat2 anda yang dua dua itu ditutup? witir. Berarti yang sholat (yang dua roka'at) ya biasa saja, usholi sholatan nafal mutlaq, ora usah nyinggung2 nopo? witir. Loh ini penting sekali, karena nyatanya gak witir kan? nyatanya memang tidak witir, nah nanti yang satu terakhir? (witir). Nah niki adate ngoten niku, dadi ini perlu sampeyan ketahui, sholat itu memang banyak masalah kalau di fekihnya. Seperti sampeyan tadi, sholat itu setiap sudah salam itu berarti sudah selesai, dan berdiri sendiri. Lha engko lak roka'at sing terakhir batal, berarti sing ngarepe yo melu batal, mergo kan sak paket. Koyok capres-cawapres. Faham nggih. Dados niku contone kaifiyah2 e sholat. Jadi sampeyan memang akal2 an tenggene witir niku pun bener, 

....صلوا سنة  من الوتر ركعتين 

Dadi niku rodok bener, yo rodok ngawur. Ngawurnya itu sholat niku mustaqillah, wong setelah ditutup salam selesai, kok bergantung (pada roka'at terakhirnya). Akhirnya Nasib (2 roka'at) yang sudah dikerjakan kan bergantung setelahnya kan? Mana ada kok sholat, sesudah ditutup, berkatian dengan.....
Makane kulo niku lak witir, yo ratahu tak niati witir. Wong kulo racocok, ambek pengumuman iku rapati cocok. Tapi kan kulo makmum, ra melu dihisab kan? coro salah? yo wes .... Usholli sunnatan anut imam, teng ati kulo nggih mpun. Butuhe lak imame salah yo melu salah, lak imame bener yo melu bener. Tepak2 an ngoten mawon. Dadi kulo niku wong alim fekih, tapi paling tersiksa kalah mbek adat, kalah mbek nopo? adat. Nentang adat yo ora apik, jadi Nabi kon umume wong, yo wes umume wong (ngono wae). Lak umume wong bento yo melok? bento. (??) 

Niat Sholat
Lha niku ngendikane Imam Asy Syafi'i, harusnya merasa malu, orang yang mengatur sholat sedemikian rupa. Sebenarnya sholat itu, niatmu salah lah, ora bener lah, wong sholat iku wes apik, ora usah detail2 niat. Mulane jare Imam Asy Syafi'i, kowe mlebu masjid, niat dhuha yo entuk tahiyat masjid, niat tahiyat masjid, nak ning waktu dhuha yo entuk? (dhuha). Karena wes barang apik, piye2 yo tetep apik. Dadi ora usah ribet2 niat, lha wong barang apik, faham nggih? 

Berarti kan? sederhana kan? kita gak perlu mbulet. Dados yang ketiga masalah kesunatan Jama'ah dan tidak. Niki kulo terangno detail.

Sholat Jama'ah
Menurut hukum fekih, tahajjud niku jelas gak disunatkan jama'ah. Witir juga gak disunnatkan jama'ah. Tapi semua ulama yang bilang tidak disunatkan itu gak ada yang memfatwakan batal kalau berjama'ah. Jadi tidak ada yang bilang / dikatakan batal kalau jama'ah, cuma tidak disunatkan? jama'ah. 

Tapi Rosululloh itu pernah main, di salah satu shohabat, di waktu dhuha. Shohabat itu sakit, ingin nduwe kenangan daleme niku nate dingge sholat sinten? Rosululloh. Ternyata Rosululloh ketika sholat, anak2 dan istrinya yang sakit tadi, ikut jama'ah. Dan Nabi membiarkan, bahkan Nabi sempat ngatur shof. Padahal itu satu bentuk sholat yang kategorinya gak disunahkan? jama'ah. Itu makanya Imam An Nawawi bilang, sholat yang gak disunatkan jama'ah itu masih boleh jama'ah. Seperti witir, dhuha. 


Tahajjud bersama
Tapi ojo terus dadi gerakan tahajjud bersama, kulo racocok niku. Lha uwonge ra kepingin tahajjud, kok dipekso? tahajjud. Kulo nggih nate dipamiti, gus lak ono tahajjud bersama... Cangkemu ora usah, wong sing ngeloni bojone iku yo lagi ngibadah, mbok jak ibadah sing (ora enak). Mergo jare Nabi iku wes jelas, 

و في بُضع احدكم صدقة
wa fi budh'i ahadikum shodaqotan

Dadi kowe iku malah lucu, lha wong wes ibadah, kok mbok jak nopo? ibadah. Ngeloni ora kudu ngeloni bojo lho, ngeloni anak kuwi yo ibadah. Takokno rukhin, lak ngeloni bojo gak nduwe masa depan, ngeloni anak yo ibadah. Ning omah, njogo anak bojo, timbang dewek an nggih nopo? ibadah. Mulane kulo niku ora pati cocok lek enek tahajjud bersama. Oleh, tapi ojo dadi gerakan. Lek enek sing purun nglampahi nggih monggo. Sing umate seneng nggih monggo, itu tetep baik, tapi baiknya bergantung ini gak dimasalkan. Sekali dimasalkan, tetep gak nopo? gak baik. Karena nanti punya akibat orang yang sedang baik, diajak baik yang lain. Dari baik nikmat, jadi baik nggremeng. Nah itu perkoro kan? Artinya orang sepakat kan? kalau ngumpuli bojo iku ibadah. Kabeh ulama sepakat kan? Dan itu penggemarnya banyak, terus dijak ibadah yang penggemarnya? sedikit. Dasar imame ra cocok. Nah itu resiko agama dikomentari kan tinggi. Makanya gak usah dimasalkan. 

Nikmat Tidur
Sing kelon yo keben, sing turu yo nopo? keben. Karena turu niku kan nggih ibadah. Turu niku marai ora maksiat. Wong zino niku mergo nopo? mergo ra turu. Wong maling mergo? ora turu. Wong ngrasani wong yo mergo? ora turu. Mulane kulo nate crito teng ngaji mriki, onok ulama wali saking senenge ibadah nganti janggal. Onok gak? wali sing maqome koyok aku?  Didudohno wali sing sak urip2 e muk turu, kecuali sholat fardhu. Yo iku wali sing sak tingkatmu. 

Mboten trimo, Gusti tapi niku tura turu. Yo takokno disek, kenek opo? kok tura turu. Jebule bareng ditakok i, kenek opo? sampeyan kok tura turu? Wong turu kan ora iso maksiat. Tapi lak kowe poso, tahajjud, jenenge wong melek, tetep atine teko ndi ndi. Tetep slamet iku turu. Akhire ngakoni dek e, jebule alim kowe. Lhaiyo iso dadi wali, mergo wong turu ora ngarah zino, ora ngarah maling, ora ngarah ngrasani? wong. Dadi mulane akeh wali sing berangkat soko nopo? turu. Mulane ashabul kahfi niku wali, sing keramate niku turu suwi. Mergo turu niku lak tepak, niku iso dadi wali. Mulane kenek opo? keramate ashabul kahfi? turu. Tapi ojo mbok tiru, niki crito ilmu, kudu mbok setujoni, wong niki ilmu. 

Kulo piyambak, pribadi, belum pernah jama'ah tahajjud bersama istri saya. Kulo piyambak nggih jarang tahajjud, tapi memang saya beritahu kalau sholat2 itu yang kesunatanya tidak berjama'ah, sebaiknya jangan dipaksakan jama'ah. Karena kadang fadhilahnya di sirron. Kulo baleni maleh, seperti shodaqoh. Kalau zakat wajib itu sebaiknya diumumkan, supaya orang tahu bahwa dia sudah melakukan kewajiban. Tapi kalau zakat gak wajib, sebaiknya sirron, sebaiknya rahasia. Begitu juga sholat, jama'ah itu kenapa baik di sholat fardhu? Karena kalau yang tidak jama'ah kan dikira dia gak sholat. Makanya kesunatanya sholat fardhu niku jama'ah. Tapi selalu potensi riya' pamer sum'ah itu ada sehingga ada sholat2 yang dari awal didesain supaya gak kelihatan orang, yaitu sholat gak usah berjama'ah. Plus baik di rumah. Semua ulama ijma' sholat sunnat iku baik di rumah atau di masjid? di rumah. Di rumah, di dalam kamar sama di ruang tamu? baik di dalam kamar. Bahkan nabi nyebut sholat fi qoo-i baitihaa, sholat di kamar paling dalam. 

Lah bagaimana mungkin sholat yang sudah didesain sirron begini, misalnya kayak tahajjud, disunatno bengi2 ben ora wong ruh. Disunatno ning njero kamar, ben wong ora ruh. Jebulee... jama'ah. Kan jadi aneh kan? tapi kowe nentang yo goblok, wong barang apik kok mbok tentang. Tapi kowe tenanan yo goblok, kok ora ruh sunnahe nabi. Mulane kulo angger ditakok i tiyang, njenengan ditakok i kok mubang-mubeng? mari aku wong ngalim, dadi bingung. Bingunge iku mergo akeh ilmune, ora kok koyok bingungem. Tapi sing jelas, peminat ibadah kelon itu lebih banyak, sing mesti niku. Karena anda harus sepakat kan... kelon niku nopo? ibadah. Kita sepakat kan? dan itu peminatnya? banyak... dan itu sekali ada pengganggu pasti dikomentari gak baik. Padahal pengganggune ngajak tahajjud. Itu artinya kan? tahajjud jadi korban dikomentari, gara2 pengganggu. Nah itu yang saya gak seneng, dieling2. 

Yang keempat, ini maqom saya, tapi jangan sampeyan tiru. Ada thoriqoh namanya mulamatiah, yang pernah di manaqib, yaa mulaamatiyah, ono sing moco malaamatiyah. Ada ulama itu seumur2nya itu gak pernah sholat qobliyah ba'diyah. Tapi ojo ditiru, saya ulang2 jangan ditiru. Lak kulo sering niru, mboten nate sholat qobliyah ba'diyah. Termasuk yang menentang itu abul hasan asy syadzili, ketika beliau belum wali papan atas. Ulama mulamaatiyah itu kalau katok an dengkule ketok, jadi agak2 pupu paling bawah itu ketok. Lanang lho, kowe ojo mbayangno wedok, lanang lho niki, lanang. Kalau wong wedok kan aurotnya semua tubuh. Dadi niki rodok katokan cekak. Pas abul hasan asy syadzili liwat itu dia ingkar, dia ulama kok katokan cekak, ratahu sholat sunnat? Abul hasan asy syadzili yang jadi thoriqoh nopo? syadziliyah niku itu juga pernah wali anyaran. Janggal dia, dia kan jek wali2 perfect, wali2 seneng sempurno. 

Akhirnya ketemu sama ulama itu ternyata jagongan ning antarane langit mbek bumi. Kok orang tadi sing katok an cekak?  Terus digojlok.. kamu jangan nyindir saya, jangan ngenyek saya, (timbang) maqomem iku sik duwur aku. Kamu lihat itu umatnya Muhammad banyak, itu sing iso ngancani aku. Ternyata dia itu punya thoriqoh, kumpul wong bid'ah2, kumpul wong sekuler2, wong nakal2, supaya mereka entuk rohmat mergo ndekne. Karena ndekne wong mantep parek Pengeran, gak mungkin wong bid'ah, wong salah2 tak awori aku kenek adzab, mesti Pengeran ngregani aku. Dadi dekne iku ngancani wong nakal iku demi, supoyo wong nakal iku ora kenek adzab. Mergo diproses ilalloh. Mergo diproses, didakwahi ilalloh. Sebab barokahe niku, dekne dadi wali. Terus lak ndekne sholat sunnat qobliyah ba'diyah ndekne berat. Gak tahu blas, alasane? dijak sholat fardhu wae abot, nak nganti disongko sholat qobliyah ba'diyah penting, malah abot. Mulane aku ora usah sholat qobliyah ba'diyah. Lha iku lho maqome iku, kulo baleni maleh nggih.

Dijak sholat fardhu, ae (kaboten). Lak nganti aku qobliyah dzuhur patang roka'at, ba'diyah dzuhur patang roka'at. Utowo rong roka'at, rong roka'at. Tapi paling afdhol kan? papat-papat. Iku sik dzuhur lho nggih, koyok opo? Dadi ndekne mek nunjukno lak islam iku mek sholat fardhu faqod. Ora luwih, ora kurang. Niku dadi wali mulaamatiyah, sing nduwe tawasul ning manaqib syaikh abdul qodir jailani. Yaa mulaamatiyah, iku wali2 anti sholat qobliyah ba'diyah. Mulane kulo niku, nganti sakniki nggih jarang, teng kampung kulo niku terkenal, gus baha iku wong ngalim kok ora tahu sholat sunnat? Angger wong narukan sholat sunnat kabeh, aku malah ora. Tapi lak wong naruk an kabeh ora, aku tak sholat.  Yo sing penting iku.. bedo, yo sing penting bedo. Nggih alasane masuk akal, alasane masuk akal. Itu abul hasan asy syadzali, pernah juga diingatkan wali2 yang lebih senior. 

Begitu juga abu yazid al busthomi, beliau juga pernah dipermalukan wali2 agak preman. Tapi itu cerita wali, sampeyan harus percaya. Karena ini cerita ilmu hal. Abu yazid itu seorang wali besar, makanya kan masyhur, banyak santri namanya bustomi, itu dulu tafa'ul sama sinten? abu yazid al bustomi. Itu dia itu wali, ya wali menara gading, itu ngajar di pondok, awalnya begitu, ngajar. Wes pokok e dadi wong sholeh. Niki crito, sing crito kulo nggih kyai2. Cuma lak crito niki kulo ora ruh refferensinya, tapi kulo nate dicritani. Lak sing tadi saya tahu kitabnya. Jadi fair secara akademik, sing wau kulo ruh kitabe. Nak niki jarene crito, tapi kulo percoyo. Karena saya tahu padananya, tidak sepersis itu, tapi saya tahu padananya. Dia itu mimpi, ya alloh, saya nanti di surga bersama siapa? Saking yakinya dia sholeh, jadi mantep papan atas. Gak pantes ono sing mbature ndekne nopo? ning Suargo.  Mbek Pengeran dijawab, wes kono mbek rukhin (misale). Ternyata si rukhin ini, yang ditunjuk di mimpinya itu orang yang kumpul wong mabuk2 di warung mabuk, warung mabuk, warung fly. Terus dia kesitu, tanya rukhin yang lain gak ada? gak ada. Ya kriting cendek itu, ya itu orangnya. Ya itu tok, orangnya wonge elek, cendek kriting. Wes pokok e itu tok. Tanya2 gak ada yang lain, terus.. mosok wong wali kancaku awor wong mabuk. Dia akhirnya balik kanan, woh lek ngono mimpiki ko setan.  

Terus diceluk mbek wali tadi, ya aba yazid, betul memang temen kamu di surga itu memang saya. Padahal gak ngomong gitu, ya temen kamu di surga itu saya. Wah iki wali tenan.... Terus ditanya, kenapa kamu bertemen orang2 mabuk itu.  (20.45)

 




Comments